گیربکس اتوماتیک یکی از مهم‌ترین بخش‌های خودرو است که وظیفه انتقال قدرت از موتور به چرخ‌ها را با نرمی و بدون نیاز به دخالت راننده بر عهده دارد. عملکرد دقیق و روان این سیستم باعث می‌شود رانندگی آسان‌تر، بی‌صدا و کم‌استهلاک‌تر باشد. با این حال، در برخی خودروها رانندگان متوجه تقه زدن گیربکس اتوماتیک می‌شوند؛ ضربه‌ای که هنگام تعویض دنده یا شروع حرکت حس می‌شود و معمولاً نشانه‌ای از وجود اشکال در سیستم انتقال قدرت است.
تقه زدن گیربکس اتوماتیک می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله کاهش کیفیت روغن، خرابی قطعات داخلی، ایراد در سنسورها، یا حتی سایش قطعات مکانیکی. در بسیاری از مواقع، این تقه‌ها در ابتدا خفیف هستند، اما با گذر زمان تشدید می‌شوند و ممکن است منجر به هزینه‌های سنگین تعمیرات شوند.هدف این مقاله، بررسی دقیق علت تقه زدن گیربکس اتوماتیک و معرفی راهکارهای اصولی برای رفع آن است تا بتوانید پیش از خرابی کامل گیربکس، مشکل را شناسایی و برطرف کنید.
چرا گیربکس اتوماتیک تقه می‌زند
گیربکس اتوماتیک برخلاف گیربکس دستی، به‌صورت خودکار دنده‌ها را بر اساس سرعت و گشتاور موتور تعویض میکند. این فرآیند با کمک مجموعه‌ای از قطعات شامل توربین، پمپ روغن، کلاچ‌های داخلی، سوپاپ‌ها و سنسورهای الکترونیکی انجام می‌شود. زمانی که هر یک از این اجزا به‌درستی کار نکنند، عملکرد نرم سیستم مختل شده و ضربه یا “تقه” در زمان تعویض دنده یا توقف احساس می‌شود. در ادامه، ۸ علت اصلی تقه زدن گیربکس اتوماتیک را به تفکیک بررسی می‌کنیم تا بتوانید به‌راحتی منبع مشکل را تشخیص دهید.
بیشتر بخوانید : راهنمای کامل سیستم روشنایی KMC و تعویض لامپ‌ها
کمبود یا کهنگی روغن گیربکس
یکی از شایع‌ترین دلایل تقه زدن گیربکس، کمبود یا کهنگی روغن گیربکس است. روغن گیربکس نقش حیاتی در روان‌کاری، خنک‌کردن و انتقال فشار در سیستم هیدرولیکی دارد. زمانی که سطح روغن کاهش یابد یا خاصیت روان‌کنندگی خود را از دست بدهد، چرخ‌دنده‌ها و کلاچ‌ها نمی‌توانند به نرمی عمل کنند و در نتیجه ضربه هنگام تعویض دنده احساس می‌شود.
علائم این وضعیت معمولاً شامل تأخیر در تعویض دنده، صدای تقه هنگام حرکت از حالت توقف و لرزش در دنده‌های پایین است. اگر رنگ روغن تیره یا بوی سوختگی داشته باشد، نشانه واضحی از نیاز به تعویض فوری است. بررسی سطح و کیفیت روغن باید در سرویس‌های دورهای انجام شود تا از آسیب به گیربکس جلوگیری گردد.
خرابی کلاچ داخلی
کلاچ‌های داخلی در گیربکس اتوماتیک وظیفه دارند دنده‌ها را به نرمی درگیر و آزاد کنند. هر گیربکس چندین مجموعه کلاچ دارد که با فشار روغن کنترل می‌شوند. با گذشت زمان یا در اثر استفاده نادرست، صفحه‌های اصطکاکی این کلاچ‌ها ساییده می‌شوند. نتیجه این سایش، درگیری ناگهانی و غیرمنظم بین دنده‌هاست که باعث تقه زدن گیربکس اتوماتیک می‌شود.
در خودروهایی که این مشکل را دارند، معمولاً در زمان تعویض بین دنده‌ی ۱ و ۲ یا هنگام توقف کامل، ضربه شدیدی احساس می‌شود. اگر به‌موقع تعمیر نشود، ممکن است سایش ادامه یافته و باعث لغزش یا از بین رفتن کامل کلاچ شود. در این حالت تعمیر اساسی گیربکس الزامی خواهد بود.
ایراد توربین یا پمپ روغن گیربکس
توربین (Torque Converter) و پمپ روغن دو بخش کلیدی در گیربکس‌های اتوماتیک هستند که فشار روغن را تأمین و انتقال قدرت را تنظیم می‌کنند. اگر توربین نتواند فشار کافی ایجاد کند، تعویض دنده‌ها با تاخیر یا ضربه همراه خواهد بود. از طرفی، خرابی پمپ روغن باعث افت فشار و ناتوانی سیستم در درگیر کردن نرم کلاچ‌ها می‌شود.
در چنین شرایطی، گیربکس معمولاً در دورهای پایین عملکرد طبیعی دارد اما با افزایش سرعت، ضربه‌ها محسوس‌تر می‌شوند. گاهی نیز هنگام تعویض از دنده عقب به جلو، صدای “تقه” قوی حس می‌شود. بررسی سلامت توربین و پمپ نیاز به بازدید تخصصی دارد و معمولاً باید توسط کارشناس گیربکس انجام شود.
خرابی سنسورها و شیرهای هیدرولیک
گیربکس‌های مدرن به مجموعه‌ای از سنسورهای الکترونیکی مجهز هستند که وظیفه کنترل فشار، دما و زمان تعویض دنده‌ها را دارند. وقتی یکی از این سنسورها یا شیرهای هیدرولیک (Solenoid) خراب شود، فرمان‌های ارسالی به واحد کنترل گیربکس (TCU) اشتباه تفسیر می‌شود. نتیجه آن، تغییر دنده در زمان نامناسب و ضربه هنگام تعویض است.
گاهی اوقات تنها با ریست کردن ECU یا تعویض سنسور فشار، مشکل رفع می‌شود. اما اگر شیرهای برقی جرم گرفته باشند، باید گیربکس باز و شیرها تمیز شوند. یکی از نشانه‌های خرابی در این بخش، روشن شدن چراغ “Check Engine” همراه با تقه زدن در تعویض دنده‌هاست.
خرابی گیربکس CVT (اگر خودرو CVT باشد)
در خودروهای مجهز به گیربکس CVT، سیستم انتقال قدرت به‌جای چرخ‌دنده از پولی و تسمه استفاده میکند. در این نوع گیربکس، عملکرد نرم و بی‌تقه یکی از ویژگی‌های اصلی است. بنابراین اگر هنگام شتاب‌گیری یا ترمز ناگهانی ضربه احساس شود، نشان‌دهنده‌ی ایراد جدی است.
عوامل اصلی در این نوع خرابی شامل کاهش فشار روغن مخصوص CVT، خرابی پولی‌ها یا گرفتگی فیلتر داخلی است. از آنجا که روغن گیربکس CVT فرمول متفاوتی دارد، استفاده از روغن اشتباه می‌تواند به‌سرعت موجب تقه زدن یا حتی قفل‌شدن سیستم شود. در این حالت، تعویض کامل روغن و بررسی تنظیمات الکترونیکی ضروری است.
آسیب به چرخ‌دنده‌ها و دنده‌های داخلی
در برخی موارد، تقه زدن گیربکس اتوماتیک ناشی از شکستگی یا لب‌پر شدن چرخ‌دنده‌های داخلی است. این نوع خرابی معمولاً در خودروهایی رخ می‌دهد که به‌صورت ناگهانی در دنده عقب حرکت کرده‌اند یا بار سنگینی را تحمل کرده‌اند.
علائم آن شامل صدای غیرعادی هنگام تعویض دنده، لرزش در پدال گاز و گاهی گیرکردن دنده در حالت خاص است. اگر ضربه تنها در یکی از دنده‌ها حس می‌شود، احتمالاً مربوط به همان چرخ‌دنده است. تعمیر این بخش نیاز به بازکردن کامل گیربکس دارد و بهتر است توسط تعمیرگاه تخصصی انجام شود.
شل بودن یا خرابی پلوس‌ها و نیم‌شفت‌ها
گاهی منبع اصلی ضربه، خود گیربکس نیست بلکه از پلوس‌ها یا نیم‌شفت‌ها نشأت می‌گیرد. زمانی که این قطعات فرسوده یا لق شوند، در هنگام تغییر گشتاور (مثلاً از حالت ایستاده به حرکت) ضربه‌ای ناگهانی ایجاد می‌شود. این ضربه معمولاً در چرخ‌ها یا بخش زیرین خودرو حس می‌شود اما به‌اشتباه به گیربکس نسبت داده می‌شود.
بازرسی پلوس‌ها از نظر لق بودن یا پارگی گردگیر، به‌ویژه در خودروهای دیفرانسیل جلو، ضروری است. اگر در هنگام تغییر جهت یا چرخش فرمان صدای کلیک یا تقه شنیدید، احتمال خرابی پلوس زیاد است.
وجود ذرات یا کثیفی در روغن گیربکس
روغن گیربکس باید تمیز و شفاف باشد تا بتواند فشار یکنواختی در سیستم ایجاد کند. ورود ذرات فلزی یا جرم ناشی از سایش قطعات باعث گرفتگی مجاری روغن و ایجاد تقه در گیربکس اتوماتیک می‌شود. این ذرات معمولاً از سایش دنده‌ها یا کلاچ‌ها به‌وجود می‌آیند و در فیلتر روغن جمع می‌شوند.
اگر در زمان تعویض روغن مشاهده کردید که براده‌های فلزی یا ذرات سیاه در روغن وجود دارد، باید گیربکس به‌صورت کامل شستشو شود. نادیده گرفتن این موضوع می‌تواند باعث افزایش اصطکاک و خرابی پمپ روغن گردد.
بیشتر بخوانید : بررسی ایمنی و کیفیت ترمز KMC در مدل‌های مختلف
راهکارهای رفع تقه زدن گیربکس
برای رفع تقه زدن گیربکس اتوماتیک باید ابتدا منبع دقیق مشکل شناسایی شود. در بسیاری از موارد، تعویض روغن یا سرویس ساده می‌تواند مشکل را برطرف کند، اما گاهی نیاز به تعمیر تخصصی است.
- بررسی سطح و کیفیت روغن گیربکس: اولین قدم، کنترل سطح و رنگ روغن است. اگر تیره یا بوی سوختگی دارد، باید فوراً تعویض شود.
- شستشوی کامل سیستم هیدرولیک: وجود رسوبات در سوپاپ‌ها یا مسیر روغن باعث ضربه در هنگام تعویض دنده می‌شود. شستشوی سیستم می‌تواند عملکرد را به حالت اولیه بازگرداند.
- بررسی سنسورها و شیرهای برقی: در خودروهای مدرن، یک سنسور کوچک می‌تواند علت تمام مشکلات باشد. دیاگ تخصصی وضعیت آن‌ها را مشخص میکند.
- سرویس پلوس و تعویض قطعات فرسوده: اگر ضربه در هنگام شروع حرکت حس می‌شود، احتمالاً پلوس‌ها نیاز به بازبینی دارند.
- استفاده از روغن اصلی و مخصوص نوع گیربکس:روغن‌های عمومی ممکن است با گیربکس شما سازگار نباشند. همیشه از روغن توصیه‌شده توسط کارخانه استفاده کنید، به‌ویژه در گیربکس‌های CVT.
- بازدید تخصصی توربین و پمپ روغن: اگر با تعویض روغن مشکل حل نشد، احتمال خرابی در این قطعات وجود دارد.
- به‌روزرسانی نرم‌افزار گیربکس: در برخی خودروهای جدید، با آپدیت نرم‌افزار TCU یا ECU، زمان‌بندی تعویض دنده‌ها اصلاح و ضربه‌ها از بین می‌رود.
بیشتر بخوانید : علائم خرابی واتر پمپ خودرو و نحوه تشخیص آن
سخن پایانی
در جمع‌بندی، می‌توان گفت که تقه زدن گیربکس اتوماتیک نتیجه‌ی اختلال در عملکرد یکی از اجزای حیاتی سیستم انتقال قدرت است. دلایل مختلفی مانند کاهش یا کهنگی روغن گیربکس، خرابی کلاچ‌های داخلی، نقص در توربین یا پمپ روغن، ایراد در سنسورها و شیرهای هیدرولیک، خرابی پلوس‌ها یا وجود ذرات فلزی در روغن می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند. در برخی خودروهای دارای گیربکس CVT، ایراد در پولی‌ها یا استفاده از روغن نامناسب نیز می‌تواند عامل اصلی تقه باشد.
شناخت دقیق منبع این مشکل و اقدام به‌موقع برای رفع آن، از هزینه‌های سنگین تعمیرات جلوگیری میکند. سرویس منظم و استفاده از روغن مخصوص و قطعات اصلی، مهم‌ترین عامل در جلوگیری از تقه زدن گیربکس اتوماتیک است. برندهایی مانند KMC با طراحی دقیق و قطعات باکیفیت، حساسیت بالایی نسبت به نگهداری دارند؛ بنابراین توصیه می‌شود همیشه سرویس گیربکس را در زمان تعیین‌شده انجام دهید و از قطعات اصلی KMC استفاده کنید تا کارایی و دوام سیستم حفظ شود.
اگر احساس می‌کنید گیربکس خودرویتان تقه می‌زند یا تعویض دنده به نرمی انجام نمی‌شود، بهترین کار مراجعه به تعمیرگاه معتبر و بررسی دقیق سیستم است. همچنین می‌توانید با مراجعه به فروشگاه کی ام سی لند (KMC Land)، قطعات اورجینال و خرید لوازم یدکی مخصوص گیربکس اتوماتیک را مشاهده و خریداری کنید. استفاده از لوازم استاندارد نه‌تنها عملکرد خودرو را بهبود می‌بخشد، بلکه از خرابی‌های احتمالی در آینده نیز جلوگیری میکند.
سوالات متداول
۱. چرا گیربکس اتوماتیک خودرو KMC من تقه می‌زند؟
تقه زدن گیربکس در خودروهای KMC معمولاً به دلیل کاهش سطح روغن، خرابی شیرهای هیدرولیک، یا ایراد در توربین و کلاچ داخلی رخ می‌دهد. همچنین استفاده از روغن نامناسب یا تعویض نکردن آن در زمان مقرر می‌تواند باعث ایجاد ضربه در زمان تعویض دنده‌ها شود.
۲. کمبود روغن گیربکس چه مشکلاتی ایجاد میکند؟
کمبود یا آلودگی روغن باعث کاهش فشار در سیستم هیدرولیک و در نتیجه عملکرد نامناسب کلاچ‌ها و دنده‌ها می‌شود. این مسئله منجر به تقه زدن گیربکس اتوماتیک، تاخیر در تعویض دنده، و افزایش دمای کاری گیربکس خواهد شد. در صورت ادامه، ممکن است به سایش داخلی و خرابی کامل منجر شود.
۳. بهترین زمان سرویس گیربکس اتوماتیک چه موقع است؟
بهطور میانگین هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر باید روغن و فیلتر گیربکس بررسی و در صورت نیاز تعویض شوند. اگر خودرو در شرایط سنگین (مانند ترافیک، گرمای زیاد یا مسیرهای کوهستانی) کار میکند، بهتر است سرویس زودتر انجام شود تا از فشار زیاد به گیربکس جلوگیری گردد.
۴. استفاده از قطعات غیر اصلی باعث چه مشکلاتی می‌شود؟
قطعات غیراصل معمولاً با استانداردهای طراحی خودرو هماهنگی ندارند و می‌توانند باعث نشتی روغن، خرابی سریع کلاچ‌ها، اختلال در سنسورها و کاهش عمر توربین شوند. استفاده از قطعات اصلی KMC تضمین میکند که گیربکس عملکردی نرم، بی‌صدا و بدون ضربه داشته باشد.
۵. آیا تقه زدن گیربکس CVT با گیربکس اتوماتیک معمولی تفاوت دارد؟
بله، در گیربکس‌های CVT به‌جای دنده‌های سنتی از سیستم پولی و تسمه استفاده می‌شود، بنابراین تقه‌زدن در این نوع گیربکس معمولاً ناشی از فشار روغن نامناسب یا خرابی پولی‌ها است، نه چرخ‌دنده‌ها. در حالی که در گیربکس‌های اتوماتیک معمولی، تقه‌ها معمولاً به علت درگیری ناگهانی کلاچ‌ها یا نقص در شیرهای هیدرولیک رخ می‌دهند.